فاجعه اتمی در دل فاجعه زلزله و سونامی در ژاپن

حسن صالحی : بدنبال وقوع زلزله ۹ ریشتری و سونامی ویرانگر ناشی از آن در ژاپن که منجر به مرگ هزاران نفر و بی خانمانی شمار بیشتری گردید٬ مردم ژاپن اکنون با خطر دیگری نیز دست و پنجه نرم می کنند:

یک فاجعه اتمی! خطری که مقامات ژاپنی با دروغ و اطلاع رسانی گمراه کننده تلاش می کنند ابعاد آن را کوچکتر جلوه دهند.

یکی از عواقب زمین لرزه و سونامی سهمگین در ژاپن آسیب دیدن نیروگاهای اتمی این کشور و وقوع انفجارات متعدد در نیروگاه فوکوشیما و نشت و تشعشع رادیو اکتیو در مناطق اطراف آن بوده است. این انفجارها در پی از کار افتادن سیستم های خنک کننده اتفاق افتاده است. این سیستم ها برای خنک نگه داشتن میله های سوختی راکتورها به کار می رود. اگر این میله ها سرد نشوند سوخت هسته ای ذوب شده و به انفجار راکتور می انجامد که در این صورت مواد رادیو آکتیو زیادی آزاد می شود. میزان این مواد رادیو اکتیو که طبعا برای انسان و محیط زیست بسیار خطرناک است گاها به حدی است که می تواند در ساختن دهها بمب اتمی بکار برده شود. در حادثه اتمی چرنوبیل که در آوریل  ۱۹۸۶ در روسیه اتفاق افتاد، با انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی این مرکز، مواد رادیواکتیوی به میزان حدود ۱۰۰ بمب اتمی آزاد شدند.

انفجارات متعدد در نیروگاههای هسته ای ژاپن بدنبال بروز زلزله و سونامی در این کشور و خطر بروز یک فاجعه اتمی دیگر  نگرانی های زیادی را در میان مردم جهان دامن زده است. این سوال که آیا می شود ایمنی نیروگاههای اتمی را در شرایط بروز حوادث طبیعی تامین کرد موضوعی است که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است. ابعاد این نگرانی در اروپا که گفته می شود ۱۹۵ نیروگاه هسته ای فعال دارد واین نیروگاهها تولید یک سوم برق این قاره را تامین می کنند٬ بمراتب بیشتر است. در حال حاضر مخالفین استفاده از انرژی هسته ای کمپین های وسیع و گسترده ای برای بستن نیروگاهای اتمی براه انداخته اند. در طی روزهای گذشته دهها شهر آلمان شاهد اعتراضات متعدد در مخالفت با استفاده از انرژی هسته ای بود که حدود ۱۰۰ هزار نفر در آنها شرکت داشتند.

واقعیت این است که وجود نیروگاه اتمی در صورت وقوع هر حادثه ای بویژه زمانی که به ذوب سوخت هسته ای آن منجر شود به مانند قوه تخریب چندین بمب اتمی برای انسانها و محیط زیست خطرناک است. این نیروگاهها ظاهرا برای تامین صلح آمیز انرژی بکار می روند.  ولی تجربه چرنوبیل و همین ژاپن نشان می دهد که استفاده از این تکنیک برای تامین انرژی، نه فقط صلح آمیز نیست بلکه نظیر هر جنگی پتانسیل  ویرانگر و نابود کننده ایی برای جامعه بشری و محیط زیست دارد. صحبت بر سر ایمن کردن این نیروگاهها نیست. ژاپن کشوری است که برای مقابله با زلزله٬ ساختمانها و تاسیساتش را مطابق  بالاترین استاندارد های طراحی مقاوم سازه ها در دنیا ساخته است ولی با وجود این زلزله و سونامی اخیر نشان داد که نیروگاههایش ایمن نیستند. بدین جهت اروپا بطور قطع در وضعیت بهتری از ژاپن قرار ندارد و تازه در کشورهایی نظیر پاکستان و هند و اکنون ایران وضع از این هم بسیار فاجعه بارتر است. در مقابل موج نگرانی و اعتراض و زیر سوال رفتن جدی و بحق استفاده از انرژی هسته ای، برخی این استدلال را دست و پا کرده اند که حادثه اتمی ژاپن واقعه ایی منحصر به فرد است و نباید برای قضاوت در باره داشتن و یا نداشتن نیروگاههای اتمی مبنا قرار گیرد. ولی تجربه تا همین اکنون نشان میدهد که چنین حوادثی می تواند نه فقط به دلیل زلزله و یا سونامی بلکه بنا به دلایل دیگری نظیر انجام عملیات خرابکارانه و تروریستی و یا حتی خطای انسانی (مورد چرنوبیل) بروز کند. عواملی که می تواند به وقوع چنین فجایعی کمک کند هنوز در مقابل آنچه زمینه ساز اصلی این حوادث هستند٬ یعنی نفس استفاده از نیروی هسته ایی، فرعی به نظر می آید. مسئله به سادگی این است که اگر ما نیروگاه هسته ایی نداشتیم فاجعه ایی به نام چرنوبیل و یا فوکوشیما نیز نمی داشتیم. فجایعی که آثار مخرب آن تا سالهای مدید باقی خواهد ماند و انسانها و شرایط محیط زیست شان را تحث تاثیر منفی خود قرار خواهد داد.

تازه مشکل فقط بروز چنین حوادثی نیست. یکی دیگر از جنبه های منفی استفاده از انرژی هسته ای مسئله زباله های اتمی و یا ضایعات و پس مانده های آن است. اینها نیز خطری جدی برای جامعه بشری و محیط زیست او است. پس مانده های انرژی هسته ای تولید کننده تشعشعات رادیو اکتیوی هستند که می تواند تا صدها هزار و حتی میلیون ها سال دوام داشته باشد. نوع قوی تر این زباله ها عمری دارد به اندازه زمان تکامل ما از انسان نئاندرتال به انسان امروزی. سئوال به سادگی این است که چه کسانی تضمین می کنند که حتی اگر این زباله ها در اعماق زمین دفن شوند برای ما و یا نسلهای آتی تولید خطر نکند؟ دریاچه قراچای Karachay که در فاصله ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۱ محل دفن زباله های اتمی شوروی بود پس از یک خشکسالی (سالهای ۱۹۶۷-۱۹۷۰) مقادیر زیادی رادیو اکتیو در هوا منتشر کرد که مساحتی به میزان ۱۸۰۰ کیلومتر مربع را دربر می گرفت. این محل اکنون یکی از آلوده ترین مناطق دنیا است.

این را هم تاکید کنم که اینجا بحث ما بر سر آن بخشی است که تحت عنوان استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای از آن نام برده میشود. اینجا فرض بر اینست که این نیروگاههای اتمی در شرایط ویژه ای در دست طبقات حاکم برای ساختن بمبهای اتمی جدید مورد استفاده قرار نمیگیرد. روشن است که این فرض خود غیر واقعی است و بهیچ وجه تضمینی نیست که دولتها در شرایط جنگها و کشاکشها، بسرعت بطرف استفاده از تمام راکتورهای موجود برای تولید انبوه بمبهای اتمی ای که میتواند کل نسل بشر را نابود کند روی
نیاورند. هم اکنون شمار بمبهای موجود در کشورهای اصلی سرمایه داری برای چندین بار نابود کردن حیات بر کره زمین کافی است. اما اینجا بحث ما بر سر اینست که حتی اگر این جنبه را نیز کنار بگذاریم، و اگر صورت مساله را آنطور که دولتها مطرح میکنند قبول کنیم، نه فقط بمبهای اتمی موجود نسل بشر و کلا حیات را تهدید میکند، بلکه حتی انرژی اتمی "صلح آمیز"، بهیچ وجه صلح آمیز نیست. چرنوبیل یک بار این واقعیت را نشان داد، حوادث متعددی در سالهای اخیر این را گوشزد کردند، و امروز در جلوی چشم ما یک فاجعه در حال شکل گیری است که باید همگان را بطور جدی بفکر بیندازد.

بنا به همه این دلایل و شواهد اکنون وقت آن رسیده است که جوامع بشری در استفاده خود از انرژی هسته ایی تجدید نظری جدی کنند. به نظر من منابع دیگر انرژی که بطور طبیعی تجدید می شود باید جایگزین انرژی هسته ای شود. انرژی خورشیدی، نیروی آب، نیروی باد و انرژی حاصل از زیست توده نمونه هایی از این نوع انرژی هستند. متاسفانه بدلیل اهداف سودپرستانه سرمایه داری از این منابع انرژی استفاده موثری به عمل نیامده است.

انرژی اتمی یک منبع انرژی بسیار عظیم است. اما هیچ کس نمیتواند تضمین کند که این انرژی عظیم بشریت را به نابودی نکشاند، فجایع تازه نیافریند، و آسیبهای غیرقابل جبرانی به محیط زیست وارد نکند. تازمانی که اینچنین است، و تازمانی که دانش و توانایی بشر این انرژی مافوق عظیم را تحت کنترل و مهار کامل و صد در صد خود در نیاورده، باید قطعا این منبع را کور کرد و عطایش را به لقایش بخشید. این امر را نباید به تشخیص دولتها واگذار کرد. بلکه باید مردم بطور میلیونی در این امر که مساله جدی امروز و نسلهای بعدی است مستقیما دخالت کنند و دولتها را وادار به تسلیم به خواست خود نمایند.*